TS 3033 MAHFAZALARLA SAĞLANAN KORUMA DERECELERİ (IP KODU)
Bu standard beyan gerilimi 72,5 kV’u aşmayan elektrik donanımı için mahfazalarla sağlanan koruma derecelerinin sınıflandırılmasını kapsar.
Bu standardın amacı, aşağıda belirtilenleri sağlamaktır:
- Elektrik donanımının mahfazalarla sağlanan koruma dereceleri ile ilgili tarifler:
- Kişileri mahfazanın içindeki tehlikeli bölümlere erişmeye karşı koruma;
- Mahfaza içindeki donanıma, yabancı katı cisimlerin girmesine karşı koruma;
- Mahfaza içindeki donanıma zararlı derecede su girmesine karşı koruma.
- Bu koruma dereceleri için gösterilişler:
- Her bir gösteriliş için kurallar:
- Mahfazanın, bu standardın kurallarını karşıladığının doğrulanması için yapılacak deneyler.
Her bir teknik komitenin standardlarında kullanılan sınıflandırmadaki kapsam ve tarz üzerinde karar vermek ve bu kararın donanımlara uygulandığı gibi “mahfaza” ‘yı tanımlamak bu teknik komitelerin sorumluğunda kalacaktır. Ancak, verilen bir sınıflandırmada, deneylerin bu standardda belirtilenlerden farklı olmaması tavsiye edilir. Gerekirse, tamamlayıcı kurallar ilgili ürün standardının kapsamına dahil edilebilir. İlgili ürün standardlarında belirtilmesi gereken ayrıntılar için bir kılavuz, EK B’de verilmiştir.
Donanımın özel bir tipi için, teknik komite güvenliğin en az aynı seviyede sağlanması şartıyla farklı kuralları belirtebilir.
Bu standard, yalnızca ilgili ürün standardında belirtildiği gibi, diğer tüm konularda amaçlanan kullanım için uygun olan ve malzeme ve işçilik açısından, beyan edilen koruma derecelerini normal kullanma şartlarında devam ettiren mahfazalarla ilgilidir.
Bu standard ayrıca, genel deney kurallarının sağlanması ve seçilen koruma derecesinin, donanımın tipine uygun olması şartıyla boş mahfazalara uygulanabilir.
Mekanik darbeler
Korozyon
Aşındırıcı çözücüler (Örneğin aşındıran sıvılar)
Mantar türü bitki
Böcek
Güneş radyasyonu
Buzlanma
Nem (Örneğin yoğuşmayla üretilen)
Patlayıcı atmosferler
gibi dış etkilere veya şartlara karşı mahfaza ve mahfaza içindeki donanımın her ikisini korumak için tedbirler ve mahfaza dışında tehlikeli olan (vanilatörler gibi) hareketli parçalara temasa karşı koruma, ilgili ürün standardının konusunu oluşturmaktadır.
Mahfaza dışında kalan ve bu mahfazaya takılmamış olan manialar ve yalnızca personel güvenliği için sağlanmış olan engeller, mahfazanın bir parçası olarak kabul edilmemiş ve bu standardda dikkate alınmamıştır.
Mahfaza
Belirli dış etkilere ve herhangi bir istikamette doğrudan temasa karşı donanımın korumasını sağlayan bir bölümdür (IEV 826-03-12)*.
NOT – Mevcut Uluslararası Elektroteknik Sözlüğünden (IEV) alınan bu tarifler, bu standardın kapsamında aşağıdaki açıklamalara ihtiyaç gösterir:
- Mahfazalar, tehlikeli bölümlere erişmeye karşı kişilerin veya canlı hayvanların korunmasını sağlar.
- Belirtilen deney sondalarının girmesini önlemeye veya sınırlamaya uygun, gerek mahfazaya takılı ve gerekse kapalı donanımla oluşturulan manialar, delik biçimleri veya diğer herhangi düzenler mahfazanın bir bölümü olarak kabul edilir, ancak bunların bir anahtar veya alet kullanılmaksızın çıkarılabilmesi bu kuralın dışındadır.
Doğrudan Temas
Kişilerin veya canlı hayvanların gerilimli bölümlerle (IEV 826-03-05) temasıdır.
NOT – Bu IEV tarifi bilgi için verilmiştir. Bu standardda “Doğrudan temas” ifadesinin yerine “Tehlikeli bölümlere erişme” ifadesi kullanılmıştır.
Koruma Derecesi
Tehlikeli bölümlere erişmeye karşı, yabancı katı cisimlerin girmesine karşı ve/veya su girişine karşı ve standardlaştırılmış deney metotları ile doğrulanan ve bir mahfazayla sağlanan koruma derecesidir.
IP Kodu
Tehlikeli bölümlere erişmeye, yabancı katı cisimlerin girmesine, su girişine karşı bir mahfaza ile sağlanan koruma derecelerini göstermek ve bu tür koruma ile ilgili ilave bilgileri vermek için bir kodlama sistemidir.
Tehlikeli Bölüm
Yaklaşılması veya dokunulması tehlikeli olan bir bölümdür.
Tehlikeli Gerilimli Bölüm
Dış etkilerin belirli şartlarında elektrik çarpmasına yol açan gerilimli bir bölümdür (IEC 536[1]‘, 64(Co)196 mevcut doküman).
Tehlikeli Mekanik Bölüm
Düzgün dönen bir mil dışında dokunulması tehlikeli olan hareketli bir bölümdür.
Tehlikeli Bölümlere Erişmeye Karşı Bir Mahfazayla Sağlanan Koruma İşlemi
Kişileri:
- Tehlikeli alçak gerilimli bölümlerle temasa,
- Tehlikeli mekanik bölümlerle temasa,
- Bir mahfaza içinde yeterli yalıtma aralığı altındaki tehlikleli yüksek gerilime yaklaşmaya karşı gerilimli bölümlerden korumadır.
- Mahfazanın kendisi vasıtasıyla
- Mahfazanın veya mahfaza içindeki uzaklıkların bölümü olarak manialar vasıtasıyla sağlanabilir.
– Tehlikeli Bölümlere Erişmeye Karşı Koruma İçin Yeterli Yalıtma Aralığı
Bir erişme sondasının tehlikeli bir bölüme temasını veya yaklaşmasını önleyen bir uzaklıktır.
Erişme Sondası
Tehlikeli bölümlerden yeterli yalıtma aralığını doğrulamak için bir kişi tarafından tutulan, bir kişinin veya bir aletin veya benzerinin bir bölümünü alışıla gelmiş tarzda yapay olarak canlandıran bir deney sondasıdır.
Cisim Sondası
Yabancı katı bir cismin mahfaza içine girme ihtimalini doğrulamak için, yapay olarak canlandırılan bir deney sondasıdır.
Açıklık
Bir mahfazada mevcut olan veya deney sondasının belirtilen kuvvetle uygulanmasıyla oluşan aralık veya deliktir.
Bir mahfazayla sağlanan koruma derecesi, aşağıdaki biçimde IP kodu ile gösterilir:
IP Kodunun Düzenlenmesi
Tehlikeli bölümlere: Elin dışıyla Parmakla Aletle
Telle erişmeye karşı
İlave harf (isteğe bağlı)
Tamamlayıcı harf (isteğe bağlı)
Aşağıdakilere özel ek bilgiler: Yüksek gerilim cihazı Su deneyi sırasında hareketli Su deneyi sırasında hareketsiz Hava Şartları
4.3 – IP Kodlu Harflerin Kullanımına Örnekler
Aşağıdaki örnekler IP kodlu harflerin kullanılmasını ve düzenlenmesini açıklamaktadır. Daha geniş kapsamlı örnekler Madde 9’da verilmiştir.
IP44 – Harfsiz, isteğe bağlı değil;
IPX5 – Birinci karakteristik rakamın kaldırılması;
IP2X – İkinci karakteristik rakamın kaldırılması;
IP20C – İlâve harf kullanılması;
IPXXC – İlâve harf kullanılarak, her iki karakteristik rakamın kaldırılması;
IPX1C – İlâve harf kullanılarak, birinci karakteristik rakamın kaldırılması;
IP3XD – İlâve harf kullanılarak, ikinci karakteristik rakamın kaldırılması;
IP23S – Tamamlayıcı harf kullanılması;
IP21 CM – İlâve harf ve tamamlayıcı harf kullanılması;
IPX5/IPX7 – “Çok yönlü” uygulama için su fışkırtma ve geçici daldırma işleminin her ikisine karşı bir mahfazayla sağlanan iki farklı koruma derecesinin verilmesi.
TEHLİKELİ BÖLÜMLERE ERİŞMEYE KARŞI VE YABANCI KATI CİSİMLERE KARŞI BİRİNCİ KARAKTERİSTİK RAKAM İLE GÖSTERİLEN KORUMA DERECELERİ
Birinci karakteristik rakam ile gösteriliş Madde 5.1 ve Madde 5.2’nin her ikisinde karşılandığı ifade edilen şartları yansıtır.
Birinci karakteristik rakam:
- Mahfazanın, insan vücudunun bir bölümünün veya bir kişi tarafından tutulan bir cismin girişini önleyerek veya sınırlayarak kişilerin tehlikeli bölümlere erişmesine karşı, koruma sağladığını;
ve aynı zamanda
- Mahfazanın, yabancı katı cisimlerin girmesine karşı, donanımın korumasını sağladığını, gösterir.
Mahfaza ayrıca, düşük koruma derecelerinin tamamına uygun olursa, mahfaza yalnızca birinci karakteristik rakam ile belirtilmek üzere beyan edilen bir koruma derecesi ile gösterilmelidir.
Bununla birlikte, düşük koruma derecelerinden herhangi biri ile olan uygunluğun tespiti deneyleri, uygulandığında bu deneylerin açıkça karşılanması şartıyla gerçekleştirilme zorunluluğu yoktur.
5.1 – Tehlikeli Bölümlere Erişmeye Karşı Koruma
Çizelge 1 tehlikeli bölümlere erişmeye karşı koruma dereceleri için kısa tanıtımları ve tarifleri vermektedir.
Bu çizelgede sıralanan koruma dereceleri, yalnızca özet tanıtıma veya tarife atıf yapmadan ayrıca birinci karakteristik rakamla belirtilmelidir.
Birinci karakteristik rakamın şartlarına uygunluğu sağlamak için erişme sondası ile tehlikeli bölümler arasında yeterli yalıtma aralığı muhafaza edilmelidir.
Deneyler Madde 12’de belirtilmiştir.
Yabancı Katı Cisimlere Karşı Koruma
Çizelge 2, toz dahil yabancı cisimlerin girişine karşı koruma dereceleri için kısa tanıtımları ve tarifleri verir.
Bu çizelgede sıralanan koruma dereceleri yalnızca özet tanıtıma veya tarife atıf yapmadan ayrıca birinci karakteristik rakamla belirtilmelidir.
Yabancı katı cisimlerin girişine karşı koruma, Çizelge 2’deki 2 rakamına kadar cisim sondalarının mahfazaya tamamen girmemesi gerektiği anlamındadır. Bu, kürenin tam çapının mahfazadaki bir delikten geçmemesi gerektiğini ifade eder. 3 ve 4 rakamları için cisim sondaları mahfazaya hiçbir şekilde girmemelidir.
- Rakamını ihtiva eden toza karşı korumalı mahfazalar bazı şartlarda tozun belirli bir miktarının girmesine izin verir.
- rakamını ihtiva eden toz geçirmez mahfazalar herhangi tozun girmesine izin vermez.
İkinci karakteristik rakam, su girişinden dolayı donanım üzerindeki zararlı etkilere ilişkin olarak mahfazalarla sağlanan koruma derecesini gösterir.
SU GİRİŞİNE KARŞI İKİNCİ KARAKTERİSTİK RAKAMLA GÖSTERİLEN KORUMA DERECELERİ
İkinci karakteristik rakam için deneyler tatlı suyla yapılır. Yüksek basınçlı temizleme işlemleri ve/veya çözücüler kullanılıyorsa gerçek koruma yeterli olmayabilir.
Çizelge 3, ikinci karakteristik rakamla gösterilen dereceler için korumanın özet tanıtımlarını ve tariflerini verir.
Bu çizelgede sıralanan koruma dereceleri yalnızca özet tanıtıma veya tarife atıf yapmadan ayrıca ikinci karakteristik rakamla belirtilmelidir.
İkinci karakteristik rakam 6’ya kadar ve 6 dahil, gösteriliş daha küçük karakteristik rakamların tümüne ait kuralların uygunluğunu da yansıtır. Bununla birlikte, daha küçük koruma derecelerinin herhangi birine olan uygunluğun tespiti deneyleri, uygulandığında, bu deneyler açıkça karşılanması şartıyla gerçekleştirilme zorunluluğu yoktur.
İkinci karakteristik rakamı yalnızca 7 veya 8 olarak gösterilen bir mahfazanın su fışkırmalarına (ikinci karakteristik rakam 5 veya 6 olarak gösterilen) maruz kalmasının uygun olmayacağı kabul edilir, ve aşağıdaki gibi ikili olarak kodlanmadıkça 5 veya 6 rakamı için kurallarla uyum içinde olmasına gerek yoktur.
Son sütunda gösterilen “Çok yönlü” uygulama için kullanılan mahfazalar su fışkırmaları ve geçici veya sürekli daldırmanın her ikisinin maruz kalma şartlarını karşılamalıdır.
Son sütunda gösterilen “kısıtlı” uygulama için, kullanılan mahfazaların yalnızca geçici veya sürekli daldırma durumu için uygun olduğu ve su fışkırmalarına maruz kalma durumu için uygun olmadığı kabul edilir.
Suya Karşı İkinci Karakteristik Rakamla Gösterilen Koruma Dereceleri
TEHLİKELİ BÖLÜMLERE ERİŞMEYE KARŞI İLÂVE HARFLE GÖSTERİLEN KORUMA DERECELERİ
İlâve harf, kişilerin tehlikeli bölümlere erişmeye karşı korunma derecesini gösterir.
- Tehlikeli bölümlere erişmeye karşı gerçek koruma değeri birinci karakteristik rakam ile gösterilen değerden daha yüksek ise;
- Veya, tehlikeli bölümlere erişmeye karşı koruma derecesi yalnızca gösterilirse, bu taktirde birinci karakteristik rakamın yerine “X” harfi konulmak suretiyle yalnızca ilave harfler kullanılır.
Örnek olarak, bu tür daha yüksek koruma, engeller, uygun biçimli delikler veya mahfaza içindeki uzaklıklar ile sağlanabilir.
Çizelge 4, insan vücudu organlarının veya bir kişi tarafından tutulan cisimlerin temsil ettiği alışılagelmiş erişme sondalarını ve tehlikeli bölümlere erişmeye karşı ilâve harflerle gösterilen koruma derecesine ait tarifleri verir.
Mahfaza ayrıca, düşük koruma derecelerinin tamamına uygun olursa, mahfaza yalnızca birinci karakteristik rakam ile belirtilmek üzere beyan edilen bir koruma derecesi ile gösterilmelidir. Bununla birlikte, düşük koruma derecelerinden herhangi biri ile olan uygunluğun tespiti deneyleri, uygulandığında bu deneylerin açıkça karşılanması şartıyla gerçekleştirilme zorunluluğu yoktur.
Deneyler Madde 15’de belirtilmiştir.
Tehlikeli Bölümlere Erişmeye Karşı İlâve Harfle Gösterilen Koruma Dereceleri
TAMAMLAYICI HARFLER
İlgili ürün standardında, tamamlayıcı bilgi ikinci karakteristik rakamı veya ilâve harfi takibeden tamamlayıcı bir harfle gösterilebilir.
Bu tür istisnaî durumlar, bu temel güvenlik standardının kuralları ile uyumlu olmalı ve ürün standardı, bu tip bir sınıflandırmada deney sırasında yapılacak ilâve işlemi açıkça beyan etmelidir.
Aşağıda sıralanan harfler halihazırda gösterilmiş ve anlamları belirtilmiştir.
NOT – IEC 529’un birinci baskısında aynı anlamdaki “W” harfi “IP” kod harflerinden hemen sonra yer almıştır.
Diğer harfler ürün standardlarında[2] kullanılabilir.
S ve M harflerinin bulunmaması, koruma derecesinin donanımın bölümlerinin hareket halinde olup olmama durumlarına bağımlı olmadığı anlamına gelir. Bu işlem, deneylerin her iki şartlarda yapılmasını gerektirebilir, ancak, diğer şarttaki deney uygulandığında, açıkça karşılanması şartıyla, bu şartlardan biri ile uygunluğun tespiti deneyi genellikle yeterlidir.
IP KODU İLE GÖSTERİLİŞE ÖRNEKLER
9.1 – İsteğe Bağlı Harflerin Kullanılmadığ IP Kodu
Üzerinde bu gösteriliş bulunan mahfaza (IP kodu)
Çapı 2,5 mm ve daha büyük olan aletleri kullanan kişileri tehlikeli bölümlere erişmeye karşı korur; – Çapı 2,5 mm ve daha büyük olan yabancı katı cisimlerin girişine karşı mahfaza içindeki donanımı korur;
Mahfazaya karşı herhangi bir doğrultudan sıçrayan sudan kaynaklanan zararlı etkilere karşı mahfaza içindeki donanımı korur.
İsteğe Bağlı Harflerin Kullanıldığı IP Kodu
Üzerinde bu gösteriliş bulunan mahfaza (IP kodu)
Kişilerin parmaklarını tehlikeli bölümlere erişmeye karşı korur;
Çapı 12,5 mm ve daha büyük olan yabancı katı cisimlerin girişine karşı mahfaza içindeki donanımı korur;
Mahfazaya karşı püskürtülen sudan kaynaklanan zararlı etkilere karşı mahfaza içindeki donanımı korur;
(C) – Çapı 2,5 mm ve daha büyük olan ve uzunluğu 100 mm’yi aşmayan aletleri kullanan kişileri tehlikeli bölümlere erişmeye karşı korur (Alet, mahfazaya tüm boyunca girebilmelidir). (S) – Donanımın tüm bölümleri sükûnet halinde iken su girişinden kaynaklanan zararlı etkilere karşı koruma için deneyden geçirilir.
İŞARETLEME
İşaretleme kuralları ilgili ürün standardında belirtilmelidir. Uygun olduğu yerde, bu tür bir standard:
- Mahfazanın bir bölümü aynı mahfazanın diğer bölümüne göre farklı bir koruma derecesine sahip olduğunda;
- Montaj konumu koruma derecesi üzerinde bir etkiye sahip olduğunda;
- Maksimum daldırma derinliği ve süresi gösterildiğinde, kullanılacak olan işaretleme metodunu ayrıca belirtmelidir.
DENEYLER İÇİN GENEL ŞARTLAR
Su Veya Toz Deneyleri İçin Atmosferik Şartlar
İlgili ürün standardında başkaca belirtilmedikçe, deneyler IEC 68-1’de belirtilen standard atmosferik şartlarda yapılmalıdır.
Deneyler sırasında tavsiye edilen atmosferik şartlar aşağıda belirtilmiştir: Sıcaklık aralığı : 15°C – 35°C Bağıl nem : %25 – %75
Hava basıncı : 86 kPa – 106 kPa (860 mbar – 1060 mbar).
Deney Numuneleri
Bu standardda belirtilen deneyler tip deneyleridir.
İlgili ürün standardında başkaca belirtilmedikçe, her bir deney için deney numuneleri, imalâtçı tarafından beyan edilen tarzda bütün bölümleri yerine monte edilmiş olarak temiz ve yeni durumda olmalıdır.
Tüm donanımı deneyden geçirmek pratik olarak mümkün değilse, tam ölçekli aynı tasarım ayrıntılarını ihtiva eden örnek bölümler veya daha küçük donanım deneyden geçirilmelidir.
İlgili ürün standardı:
- Deneyden geçirilecek numunelerin sayısı;
- Numunelerin, montajı, kurulması ve konumlandırması şartları örnek olarak suni bir yüzeyin kullanımı (tavan, döşeme veya duvar);
NOT – Bu işlem ayrıca, diğer ilgili donanımla birleştirilmesi amaçlanan donanıma uygulanır, örnekolarak yalnız başına veya bir düzen içinde kullanılabilen bileşenler,
- Varsa, kullanılacak olan ön şartlandırma;
- Enerjilendirilmiş veya enerjilendirilmemiş olarak deneyden geçirileceği;
- Hareket halinde olsa da olmasa da parçaları ile birlikte deneyden geçirileceği, gibi bu tür ayrıntıları belirtmelidir.
Bu tür şartların bulunmaması halinde, imalâtçının talimatları uygulanmalıdır.
- Deney Kurallarının Uygulanması ve Deney Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Deneylerde genel kuralların uygulanması ve boşaltma deliklerini veya havalandırma menfezlerini ihtiva eden donanım için kabul şartları ilgili teknik komitenin sorumluluğundadır.
Bu tür şartların bulunmaması halinde, bu standardın kuralı uygulanmalıdır.
Deney sonuçlarının değerlendirilmesi ilgili teknik komitenin sorumluluğundadır. Şartların bulunmaması halinde, en az bu standardın kabul şartları uygulanmalıdır.
- Birinci Karakteristik Rakam İçin Deney Şartlarının Kombinasyonu
Birinci karakteristik rakam ile gösteriliş tüm deney şartlarının bu rakam için karşılandığını ifade eder:
Birinci Karakteristik Rakamla Gösterilen Koruma Dereceleri İçin Deney Şartları
Boş Mahfazalar
Mahfaza, içinde donanım bulunmadan deneyden geçirilirse, düzenleme ve yabancı cisimlerin veya suyun girmesi ile etkilenebilen tehlikeli bölümlerin veya bölümlerin aralanmasına ait ayrıntılı kurallar, mahfaza imalâtçısı tarafından talimatlarında gösterilmelidir.
Son ürün grubu imalâtçısı, elektrik donanımı kapatıldıktan sonra mahfazanın bildirilen son ürünün koruma derecesini karşıladığını garanti etmelidir.
TEHLİKELİ BÖLÜMLERE ERİŞMEYE KARŞI BİRİNCİ KARAKTERİSTİK RAKAMLA GÖSTERİLEN KORUMA DENEYLERİ
- Erişme Sondaları
Kişilerin tehlikeli bölümlere erişmesine karşı koruma deneyi için erişme sondaları Çizelge 6’de verilmiştir.
- Deney Şartları
Erişme sondası, Çizelge 6’da belirtilen kuvvetle mahfazaya karşı bastırılır veya (birinci karakteristik rakam 2 için deney durumunda) mahfazanın herhangi bir deliğinden içeri sokulur.
Alçak gerilim donanım deneylerinde, alçak gerilim besleme kaynağı (40 V’dan az ve 50 V’dan fazla olmayan) sonda ile mahfaza içindeki tehlikeli bölümler arasında uygun bir lamba ile seri olarak bağlanmalıdır. Yalnızca vernik veya boya ile kaplı veya oksitleme yada benzer bir işlemle korunmuş
tehlikeli gerilimli bölümler, çalışma sırasında normal olarak gerilim altında kalan bölümlere elektriksel olarak bağlanan ince metal bir yaprak ile sarılır.
İşaret devresi metodu ayrıca yüksek gerilim donanımının hareket eden tehlikeli bölümlerine uygulanmalıdır.
Hareketli iç bölümler, mümkün olduğu hallerde yavaş olarak çalıştırılabilir.
Erişme sondası ve tehlikeli bölümler arasında yeterli aralık muhafaza edilirse, koruma istenilen yeterliktedir.
Birinci karakteristik rakamın 1 olduğu deneyde, çapı 50 mm olan erişme sondası delikten bütünüyle geçmemelidir.
Birinci karakteristik rakamın 2 olduğu deneyde, eklemli deney parmağı uzunluğunun 80 mm’lik bölümü girebilir, ancak durdurma yüzeyi (çapı 50 mm x 20 mm) delikten geçmemelidir. Düz konumdan başlayarak, deney parmağının her iki eklemi bitişik parmak bölümündeki eksene göre sırasıyla 90°’ye kadar bir açı yaparak eğilmeli ve mümkün olan her konumda yerleştirilmelidir.
Daha fazla bilgi için EK A’ya bakılır.
Yeterli aralık düzeni:
- Alçak Gerilim Donanımı İçin (1000 V a.a. ve 1500 V d.a.’yı aşmayan beyan gerilimleri):
Erişme sondası tehlikeli gerilimli bölümlere temas etmemelidir.
Sonda ve tehlikeli bölümler arasındaki yeterli aralık bir işaret devresi ile doğrulanırsa, lâmba yanmamalıdır.
- Yüksek Gerilim Donanımı İçin (1000 V a.a. ve 1500 V d.a.’yı aşan beyan gerilimleri)
Erişme sondası en elverişsiz konum(lar) da yerleştirildiğinde, donanım, ilgili ürün standardında belirtildiği gibi donanıma uygulanabilen dielektrik deneylerine dayanabilmelidir.
Bu kurala uygunluk, ya dielektrik deneyi ile yada en elverişsiz elektrik alan yapısında istenilen yeterlikte olan deneylerin sağladığı havada tayin edilen aralık boyutunun gözle uygulanan muayenesiyle yapılabilir (IEC 71-2).
Bir mahfazada farklı gerilim seviyelerinde bölümlerin bulunması durumunda her bir bölüm için yeterli yalıtma aralığı için uygun kabul şartları uygulanmalıdır.
- Tehlikeli Mekanik Bölümlerin Bulunduğu Donanım İçin
Erişme sondası tehlikeli mekanik bölümlere temas etmemelidir.
Sonda ile tehlikeli bölümler arasındaki yeterli yalıtma aralığı bir işaret devresi ile doğrulanırsa, lâmba yanmamalıdır.
YABANCI KATI CİSİMLERE KARŞI BİRİNCİ KARAKTERİSTİK RAKAMLA GÖSTERİLEN KORUMA DENEYLERİ
ÇİZELGE 7 – Yabancı Katı Cisimlere Karşı Koruma Deneyleri İçin Deney Düzeni
- Birinci Karakteristik Rakamlar 1, 2, 3, 4 İçin Deney Şartları
Cisim sondası, mahfazının bütün deliklerine karşı Çizelge 7’de belirtilen kuvvetle bastırılır.
- Birinci Karakteristik Rakamlar 1,2,3,4 İçin Kabul Şartları
Sondanın tam çapı herhangi bir delikten geçmezse, koruma istenilen yeterliktedir.
Bir mahfazada, dolaylı veya zahmetli bir giriş yolunun bulunması ve hareket edebilen küresel bir cismin girişine dair herhangi bir kuşkunun bulunması durumunda, teknik resimleri incelemek veya giriş işleminin kontrol edilmesinin gerekli olduğu durumda belirtilen kuvvetle deliklere uygulanacak cisim sondası için özel bir erişme düzenin sağlanması gerekebilir.
- Birinci Karakteristek Rakamlar 5 ve 6 İçin Toz Deneyi
Deney, kapalı bir deney hücresinde talk pudrasını askıda tutan uygun bir düzenle, toz sirkülasyon pompasının değiştirilebildiği Şekil 2’de ana prensiplerle birleşik durumda olan bir toz hücresi kullanılarak yapılır.
Kullanılan talk pudrası, anma tel çapı 50 |im ve teller arasındaki anma genişliği 75 |im olan kare biçiminde örgülü bir süzgeçten geçebilmelidir. Deney hücresi hacminin metre küpü başına kullanılması gereken talk pudrası miktarı 2 kg dır. Talk pudrası 20’den daha fazla deneyde kullanılmış olmamalıdır.
NOT – Talk pudrasının tipi ve kullanımının seçiminde sağlık ve güvenlik yönetmelikleri göz önünde bulundurulmalıdır.
Mahfazalar aşağıda belirtilen iki kategoriden birinde olmak zorundadır:
Kategori 1: Donanımın normal çalışma çevriminden, örnek olarak ısıl çevrim etkilerinden dolayı mahfaza içindeki hava basıncının bu havayı kuşatan basıncın altına düşmesine yol açan mahfazalar
Kategori 2: Kuşatan havaya bağlı olarak hiç bir basınç farkının bulunmadığı mahfazalar
Kategori 1 mahfazaları:
Deneyden geçirilen mahfaza deney hücresi içine yerleştirilir ve mahfaza içindeki basınç bir vakum pompasıyla kuşatan atmosfer basıncının altında tutulur. Emme bağlantısı, bu deney için sağlanmış özel bir deliğe yapılmalıdır. İlgili ürün standardında başkaca belirtilmemişse, bu delik kolayca açılabilen bölümlerin civarında olmalıdır.
Özel bir delik açmak pratik olarak mümkün değilse, emme bağlantısı kablo giriş deliğine yapılmalıdır. Başka delikler varsa (örnek olarak, daha fazla kablo giriş delikleri veya boşaltma delikleri) bu delikler normal kullanma alanında amaçlandığı gibi işleme tâbi tutulmalıdır.
Bu deneyin amacı, saatte 60 hacimlik boşaltma hızını aşmadan, deneyden geçirilen numune mahfaza hacminin, 80 katı hava hacmini, baskı yoluyla mahfaza içine çekmektir. Hiçbir durumda, Şekil 2’de gösterilen manometre üzerindeki baskı 2 kPa’yı (20 mbar) aşmamalıdır.
Saatte 40-60 hacimlik bir boşaltma hızı elde edilirse, deney süresi 2 saat olmalıdır.
Maksimum 2 kPa’lık (20 mbar) baskı ile boşaltma hızı saatte 40 hacimden az ise, 80 hacimlik hava içeri çekilmiş oluncaya kadar veya 8 saatlik süre geçinceye kadar deneye devam edilir.
Kategori 2 mahfazaları:
Deneyden geçirilen mahfaza, ancak bir vakum pompasına bağlanmadan, normal çalışma konumunda deney hücresi içine yerleştirilir. Normal olarak açık olan herhangi bir boşaltma deliği deney süresinde açık bırakılmalıdır. Deneye 8 saat süre boyunca devam edilmelidir.
Kategori 1 ve Kategori 2 mahfazaları:
Deney hücresindeki mahfazanın tamamını deneyden geçirmek pratik olmayacaksa, aşağıdaki işlemlerden biri uygulanmalıdır:
- Mahfazanın kapalı bölümlerinin ayrı ayrı deneyden geçirilmesi;
- Kapılar, havalandırma menfezleri, eklemler, mil contaları gibi bileşenleri ihtiva eden, mahfazanın örnek bölümlerinin, deney sırasındaki konumunda deneyden geçirilmesi;
- Tam ölçekli aynı tasarım ayrıntılarının bulunduğu nispeten küçük bir mahfazanın deneyden geçirilmesi.
Son iki durumda, deneyden geçirilen mahfaza içine çekilecek hava hacmi tam ölçekteki mahfazanın bütünü için aynı olmalıdır.
- Birinci Karakteristik Rakam 5 İçin Özel Şartlar
- Birinci Karakteristik Rakam 5 İçin deney Şartları
İlgili ürün standardı donanım için, mahfazanın kategori 2’ye ait olduğunu belirtmedikçe, mahfazının kategori 1’e ait olduğu kabul edilmelidir.
- Birinci Karakteristik Rakam 5 İçin Kabul Şartları
Gözle muayenede, herhangi bir başka toz çeşidi gibi, talk pudrası, donanımın hatasız çalışmaya engel olabilecek veya güvenliği bozabilecek miktarda veya yerleşecek biçimde birikmemişse, koruma istenilen yeterlikte olur. İlgili ürün standardında açıkça belirtilmesi gereken özel durumlar dışında, yüzeysel kaçak yolu uzunlukları boyunca yüzeysel kaçağa yol açabilecek durumda hiçbir toz birikmemelidir.
- Birinci Karaketristik Rakam 6 İçin Özel Şartlar
- Birinci Karakteristik Rakam 6 İçin Deney Şartları
Basınç, atmosfer basıncının altına düşse de düşmese de mahfazanın kategori 1’e ait oduğu kabul edilmelidir.
- Birinci Karakteristik Rakam 6 İçin Kabul Şartları
Deney sonunda mahfaza içinde hiçbir toz birikintisi gözlenmiyorsa koruma istenilen yeterliktedir.
SUYA KARŞI İKİNCİ KARAKTERİSTİK RAKAMLA GÖSTERİLEN KORUMA DENEYLERİ
Deney düzeni ve temel deney şartları Çizelge 8’de verilmiştir.
Deney düzeni ve temel deney şartları Çizelge 8’de verilmiştir.
İkinci karakteristik rakamlar özellikle 5/6 (su fışkırtmaları) ve 7/8 rakamları (daldırma) için koruma derecelerine uygunluk ile ilgili ayrıntılar Madde 6’da verilmiştir.
Deneyler tatlı su kullanılarak yapılmalıdır.
IPX1 – IPX6’daki deneyler sırasında su sıcaklığı ile deneyden geçirilen numune sıcaklığının farkı 5 K’dan daha fazla olmamalıdır. Su sıcaklığı numune sıcaklığının 5 K’dan fazla altında ise mahfazada basınç dengesi sağlanmalıdır. IPX7 için su sıcaklık ayrıntıları Madde 14.2.7’de verilmiştir.
Deney sırasında, mahfaza içinde yer alan nem kısmen yoğuşabilir. Bu şekilde birikebilen çiğ, su girişi olarak dikkate alınmamalıdır.
Bu deneylere göre, mahfazanın yüzey alanı %10’luk bir toleransla hesaplanır.
Donanım, enerjilendirilmiş durumda deneyden geçirildiği sırada yeterli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
- İkinci Karakteristik Rakam 1 İçin Damlatma Kutusu İle Deney
Deney, su damlalarının mahfazanın tüm yüzeyi üzerinde homojen olarak akışını sağlayan bir düzen ile yapılır.
Bu tür bir düzene örnek Şekil 3a)’da gösterilmiştir.
Mahfaza üzerine yerleştirilen döner tabla dakikada 1 devir dönme hızını ihtiva eder ve eksantriklik (döner tabla ekseni ve numune ekseni arasındaki uzaklık) yaklaşık olarak 100 mm dir.
Deneyden geçirilen mahfaza, tabanı mahfazanınkinden daha büyük olan damlatma kutusunun altında, normal çalışma konumunda yerleştirilir. Duvara veya tavana monte etmek için tasarımlanan mahfazalar dışında, deneyden geçirilen mahfazanın desteği mahfazanın tabanından küçük olmalıdır.
Normal olarak duvara veya tavana tespit edilen bir mahfaza, normal kullanmadaki gibi monte edildiğinde duvar veya tavanla temas halinde olan mahfazanın yüzeyine eşit boyutlara sahip ahşap bir levhaya normal kullanma konumunda tespit edilir.
- İkinci Karakteristik Rakam 2 İçin Damlatma Kutusu İle Deney
Damlatma düzeni, Çizelge 8’de belirtilen su akış hızını sağlamak üzere ayarlanan ve Madde 14.2.1’de belirtilen düzen ile aynı özelliktedir.
Mahfazanın yerleştirildiği tabla, ikinci karakteristik rakam 1 için deney durumundaki gibidir, ancak dönmemektedir. Mahfaza, eğimin tespit edilen dört konumundan her birinde 2,5 dakika süreyle deneyden geçirilir. Bu konumlar, birbirine dik iki düzlemdeki düşey doğrultunun her iki tarafında 15° dir (Şekil 3b).
Deneyin toplam süresi 10 dakikadır.
- İkinci Karakteristik Rakam 3 İçin Salınım Yapan Tüp veya Püskürtme Memesi İle Deney
Deney, Şekil 4’de ve Şekil 5’de gösterilen iki deney düzeninden biri kullanılarak, ilgili ürün standardına göre yapılır.
- a) Şekil 4’deki gibi deney düzeni kullanıldığında şartlar (Salınım yapan tüp):
Toplam akış Çizelge 9’da belirtildiği gibi ayarlanır ve bir akış ölçme cihazı (su sayacı ) ile ölçülür.
Salınım yapan tüp orta noktadan her iki tarafa doğru 60° ‘lik bir yay üzerinde püskürtme delikleri ile donatılır. Destek üzerinde delik açılmaz.
Deneyden geçirilecek mahfaza, yarım dairenin orta noktasına yerleştirilir. Tüp, bir tam salınım süresi (2×120°) yaklaşık 4 saniye olan düşey doğrultunun her iki tarafında 60° olmak üzere 120° açı boyunca salınım yapar. Deney süresi 5 dakikadır.
Daha sonra, mahfaza yatay doğrultuda 90°’lik bir açıda döndürülür ve deneye 5 dakika daha devam edilir.
Salınım yapan tüpün kabul edilebilir maksimum yarı çapı 1600 mm’dir.
Bazı cihaz tiplerinde, deneyden geçirilen mahfazanın bütün bölümlerini ıslatmak mümkün olmazsa, mahfazanın desteği yukarı veya aşağı hareket ettirilebilir. Böyle durumlarda Şekil 5’deki (püskürtme memesi) gibi elle taşınan deney düzeni öncelikli olarak kullanılmalıdır.
- b) Şekil 5’deki (püskürtme memesi) gibi deney düzeni kullanıldığı durumdaki şartlar:
TEHLİKELİ BÖLÜMLERE ERİŞMEYE KARŞI İLÂVE HARFLE GÖSTERİLEN KORUMA DENEYLERİ
- – Erişme Sondaları
Kişilerin tehlikeli bölümlere erişmesine karşı korunmasını doğrulamak için erişme sondaları, Çizelge 6’da verilmiştir.
- – Deney Şartları
Erişme sondası, mahfazanın herhangi deliklerine karşı Çizelge 6’da belirtilen kuvvetle itilir. Erişme sondası kısmen veya bütünüyle girerse, mümkün olan her konumda yerleştirilir, ancak hiçbir şekilde durdurma yüzeyi bütünüyle delikten içeri girmemelidir.
Dahili engeller, Madde 3.1’de tarif edildiği gibi mahfazanın bölümü olarak kabul edilir.
Alçak gerilim donanım deneylerinde, alçak gerilim besleme kaynağı (40 V’dan az ve 50 V’dan fazla olmayan) sonda ile mahfaza içindeki tehlikeli bölümler arasında uygun bir lâmba ile seri olarak bağlanmalıdır. Yalnızca vernik veya boya ile kaplı veya oksitleme yada benzer bir işlemle korunmuş tehlikeli gerilimli bölümler, çalışma sırasında normal olarak gerilim altında kalan bölümlere elektriksel olarak bağlanan ince metal bir yaprak ile sarılır.
İşaret devresi metodu ayrıca yüksek gerilim donanımının hareket eden tehlikeli bölümlerine uygulanmalıdır.
Hareketli iç bölümler, mümkün olduğu hallerde yavaş olarak çalıştırılabilir.
- – Kabul Şartları
Erişme sondası ile tehlikeli bölümler arasında yeterli aralık bulundurulursa, korumanın istenilen yeterlikte olduğu kabul edilmelidir.
İlâve harfin B olduğu deneyde, eklemli deney parmağının 80 mm’lik bölümü girebilir, ancak durdurma yüzeyi (çapı 50 mm x 20 mm) delikten geçmemelidir. Düz konumdan başlayarak, deney parmağının her iki eklemi, bitişik parmak bölümündeki eksene göre ard arda 90°’ye kadar bir açı yaparak eğilmeli ve mümkün olan her konumda yerleştirilmelidir.
İlâve harflerin C ve D olduğu deneylerde, erişme sondası bütünüyle girebilir, ancak durdurma yüzeyinin tamamı delikten girmemelidir. Daha fazla bilgi için EK A’ya bakılır.
Yeterli aralığın doğrulanması şartları Madde 12.3.1, Madde 12.3.2 ve Madde 12.3.3’de verilenlerle aynıdır.
Malzeme: Başkaca belirtilmedikçe metaldir.
Doğrusal boyutlar milimetredir.
Özel tolerans olmaksızın boyutlardaki toleranslar:
Her iki eklem aynı düzlemde ve 0-10° ‘lik bir toleransla 90° ‘lik açı içinde aynı doğrultuda hareket etmelidir.
ŞEKİL 1 – Eklemli Deney Parmağı
Toza Karşı Korumayı Doğrulamak İçin Deney Düzeni (toz hücresi)
ŞEKİL 3 – Düşey Olarak Düşen Su Damlalarına Karşı Korumayı Doğrulamak İçin Deney Düzeni (Damlatma Kutusu)
ŞEKİL 4 – Püsküren ve Fışkıran Suya Karşı Korumayı Doğrulamak İçin Deney Düzeni; İkinci Karakteristik Rakamlar 3 ve 4 (Salınım Yapan Tüp)
NOT – Delik sırası ikinci karakteristik rakam 3 olarak gösterilmiştir (Madde 14.2.3 a)).
Boyutlar milimetredir.
A okuna göre bakış açısı (maske kaldırılmış halde)
Çapı 0,5 mm olan 121 delik orta noktada 1 delik 30° aralıklı, 12 delikli 2 iç daire 15° aralıklı, 24 delikli 4 dış daire Hareket eden maske – Alüminyum Püskürtme memesi – pirinç
ŞEKİL 5 – Püsküren ve Fışkıran Suya Karşı Korumayı Doğrulamak İçin Elde Kullanılan Deney Düzeni; İkinci Karakteristik Rakamlar 3 ve 4 (Püskürtme memesi)
Boyutlar milimetredir.
D’ = Madde 14.2.5’deki deneyde (İkinci karakteristik rakam 5) D’ = Madde 14.2.6’daki deneyde (İkinci karakteristik rakam 6)
ŞEKİL 6 – Su Fışkırmasına Karşı Korumayı Doğrulamak İçin Deney Düzeni (hortum memesi)
EK A (Bilgi için)
ALÇAK GERİLİM DONANIMININ TEHLİKELİ BÖLÜMLERE ERİŞMEYE KARŞI KORUNMASININ DOĞRULANMASI İÇİN IP KODLAMA ÖRNEKLERİ
Parentez içindeki rakamlar bu ekteki referans rakamlarını gösterir.
Mahfazalarla sağlanan koruma derecelerinin sınflandırılmasında, IP kodu ile elektrik donanımı tiplerinin en yaygın bir şekilde kullanılması amaçlanmıştır.
Bu standardın donanımın çeşitli tiplerinin tüm özel ayrıntılılarını kapsamasına uygun olacağı kabul edilmemelidir.
IP kodunun, donanımın özel bir tipine uygulanması ile ilgili tüm ayrıntıların bunların ilgili ürün standardlarında belirtilmesi ilgili teknik komitelerin sorumluluğundadır.
IP kodu ile işaretleme bu standardın uygulanabilir tüm kuralları ile ve ayrıca ilgili ürün standardında belirtilen tamamlayıcı her hangi bir kural ile uyumlu olduğunu gösterir.
Aşağıdaki hususların listesi ürün standardlarında detaylı olarak belirtilmek üzere bilgi için bir kılavuz olarak verilmiştir:
- IP kodu kullanılmasının gerekli olduğu aralık ve yapılış tarzı (Madde 4’e bakılır);
- Özel tip donanıma uygulandığında “mahfazanın” tarifi (Madde 2’ye bakılır):
- Dış etkilere veya şartlara karşı mahfaza ve mahfaza içindeki donanımın her ikisinin korunması
- Mahfaza dışında tehlikeli olan (vantilatörler gibi) hareketli bölümlere uygulanan koruma derecesi
- Mahafazaların geçici veya sürekli daldırmaya maruz kalması durumunda uygulama aralığı (Madde 6’ya bakılır);
- Tehlikeli bölümlere erişmeye karşı, gerekirse, dahilî engeller veya uzaklıklarla sağlanan korumada “ilâve harfler” ‘in uygulanması (Madde 7’ye bakılır);
- Varsa, “Tamamlayıcı harfler” ‘le verilmesi gereken ilâve bilgiler (Madde 8’e bakılır);
- Herhangi yeni bir ek harf kullanılmadan ve ilâve deney işlemi belirtilmeden önce TC 70 sekreteryasına danışılmalıdır (Madde 8’e bakılır);
- İşaretleme ayrıntıları (Madde 10’a bakılır);
- Madde 11.1’dekinden farklı olursa, deney için atmosfer şartları;
- “Deneylerdeki genel kurallar” ‘dan farklı olursa, deney numunelerinin durumu ve konumu (Madde 11.2’ye bakılır);
- Numunenin,
- Sayısı
- Montajı, kurulması, konumlandırması
- Ön şartlandırması
- Enerjilendirilip, enerjilendirilmediği
- Bölümlerinin hareket halinde olup, olmadığı gibi deney şartlarının ayrıntıları (Madde 11.2’ye bakılır);
- Deneylerde genel kuralların uygulanması ve boşaltma delikleri ve havalandırma menfezlerinin kabul şartları (Madde 11.3’e bakılır);
- Deney sonuçlarının yorumu ve kabul şartları için kılavuz (Madde 11.3’e bakılır);
- Uygulanabilirse, çalışma gerilimi (Madde 12.3.1 ve Madde 12.3.2’ye bakılır);
- Isıl çevrim etkilerinden kaynaklanan basınç farkının olup, olmadığını gösteren mafhaza kategorisi (Madde 13.4’e bakılır);
- Kolayca etkilenebilen bölümlerin civarında değilse, toz deneyi için emme deliğinin yeri (Madde 13.5.2’ye bakılır);
- Güvenli çalışmayı etkilemeyecek şekilde izin verilen toz birikintilerinin miktarı ve yeri (Madde 13.5.2’ye bakılır);
- IPX3 ve IPx4 deneyleri için deney düzeni (salınım yapan tüplü veya püskürtme memeli) (Madde 14.2.3 ve Madde 14.2.4’e bakılır);
- IPX4 deneyi sırasında mahfaza için destek tipi (delikli deyilse) (Madde 14.2.4’e bakılır);
- Daldırma deneyi sırasında, donanım enerjilendirilmişse su sıcaklığı (Madde 14.2.7 d’ye bakılır);
- Sürekli daldırma deneyi için şartlar (Madde 14.2.8’e bakılır);
- Su deneylerini takipeden kabul şartları, özellikle girişine izin verilebilen su miktarı ve herhangi bir dielektrik dayanım deneyi ayrıntıları (Madde 14.3’e bakılır);
- Su, gerilimli bölümlere erişmek üzere birikebiliyorsa kabul şartları (Madde 14.3’e bakılır.)